Διατροφικά Συμπληρώματα και Απώλεια Βάρους

Ο αριθμός των ανθρώπων που αντιμετωπίζουν πρόβλημα με το βάρος τους συνεχώς αυξάνεται με επικίνδυνούς ρυθμούς, αποκτώντας  διαστάσεις «παγκόσμιας επιδημίας»  (WHO 1998). Το υπερβάλλον βάρος έχει συσχετισθεί με αυξημένη θνησιμότητα και με ένα μεγάλο αριθμό χρόνιων ασθενειών, όπως καρδιαγγειακά νοσήματα, μεταβολικό σύνδρομο, διαβήτη και ορισμένες μορφές καρκίνου (Barbagallo et al 2001). Δεδομένου του αρνητικού αντίκτυπου της παχυσαρκίας  στην υγεία, στην ψυχολογία αλλά και στην εμφάνιση του πάσχοντα, η απώλεια βάρους κρίνεται αναγκαία.  Δραστικές αλλαγές στον τρόπο ζωής και στις διατροφικές συνήθειες, όπως αύξηση της φυσικής δραστηριότητας και μείωση της ενεργειακής πρόσληψης στα πλαίσια μιας ισορροπημένης διατροφής, αποτελούν τα θεμέλια μιας επιτυχημένης και υγιεινής προσέγγισης για την αντιμετώπιση της παχυσαρκίας. Εντούτοις, μια τέτοια προσέγγιση όσο και καλά σχεδιασμένη και αν είναι στις ανάγκες και προτιμήσεις του ατόμου, πολλές φορές είναι δύσκολο να επιτευχθεί, καθώς απαιτεί υπομονή, ισχυρή θέληση και πειθαρχεία από τους εφαρμοστές της. Αυτοί οι παράγοντες οδηγούν πολύ κόσμο να καταφεύγει σε διατροφικά συμπληρώματα με σκοπό την απώλεια βάρους. Σε αυτό το σημείο είναι πολύ κρίσιμος ο ρόλος του κάθε ειδικού σε θέματα διατροφής για την ενημέρωση του κοινού ως προς την αποτελεσματικότητα, την ασφάλεια και την ποιότητα αυτών των διατροφικών
 Ορισμένα συστατικά διατροφικών συμπληρωμάτων επιδρούν θετικά στον έλεγχο βάρους με διάφορους μηχανισμούς. Κάποια επηρεάζουν την όρεξή καταστέλλοντας την και δημιουργώντας ένα αίσθημα κορεσμού και πληρότητας, ενώ άλλα επιταχύνουν ελάχιστα τον ρυθμό του μεταβολισμού, με αποτέλεσμα να αυξάνονται ελαφρώς οι καύσεις με τον μηχανισμό της θερμογένεσης. Υπάρχουν και συμπληρώματα τα οποία επιδρούν στην οξείδωση και αποθήκευση του λίπους ενώ άλλα που λειτουργούν ως παρεμποδιστές της απορρόφησης του. Τέλος υπάρχουν και  εκείνα τα συστατικά (κυρίως φυτικά εκχυλίσματα) τα οποία δρουν είτε διουρητικά είτε κατά της δυσπεψίας απαλλάσσοντας το άτομο από πιθανούς τυμπανισμούς και κατακράτηση υγρών και πιθανότατα μειώνοντας το φαινόμενο της κυτταρίτιδας
Παρακάτω παραθέτεται μια αξιολόγηση (βάση αποτελεσμάτων κλινικών μελετών) ως προς την αποτελεσματικότητα, την ασφάλεια και την ποιότητα ορισμένων συστατικών διατροφικών συμπληρωμάτων που χρησιμοποιούνται για την απώλεια και διαχείριση βάρους
Χρώμιο (chromium)
Το χρώμιο είναι ένα απαραίτητο ιχνοστοιχείο το οποίο βρίσκεται σε πολύ χαμηλές ποσότητες στον ανθρώπινό οργανισμό . Σε διατροφικά συμπληρώματα το βρίσκουμε  κυρίως με τη μορφή οργανικής ένωσης  χρωμίου και πικολινικού οξέος (Chromium picolinate) γιατί αυτό το σύμπλοκο βοηθάει το ιχνοστοιχείο να απορροφηθεί πιο εύκολα από τον ανθρώπινο οργανισμό (μεγαλύτερη βιοδιαθεσιμότητα).Το χρώμιο είναι γνωστό ότι ενισχύει την παραγωγή ινσουλίνης, μια σημαντική ρυθμιστική ορμόνη του μεταβολισμού των υδατανθράκων, της πρωτεΐνης και του λίπους. Τα διατροφικά σκευάσματα που περιέχουν χρώμιο υποστηρίζουν ότι μειώνουν τη σωματική λιπώδης μάζα και αυξάνουν την άλιπη (μυϊκή) μάζα. Εντούτοις, μια πρόσφατη βιβλιογραφική έρευνα 22 μελετών που εξέτασαν τα αποτελέσματα χορήγησης χρωμίου (με τη μορφή Chromium picolinate) από 200 εώς 1000 mg/μερα δεν βρήκαν κανένα σημαντικό όφελος στο σωματικό βάρος ή την σωματική σύσταση των εξεταζόμενων (Vincent., 2003). Μια άλλη βιβλιογραφική έρευνα τυχαιοποιημένων  κλινικών μελετών, έδειξε ότι τα συμπληρώματα που περιείχαν χρώμιο βοήθησαν στην απώλεια βάρους συγκρινόμενα με τα placebos, αλλά οι διαφορές ήταν μικρές(Pittler et a., 2003). Περισσότερες κλινικές μελέτες χρειάζονται να γίνουν όσον αφορά την αποτελεσματικότητα αυτού του ιχνοστοιχείου στην απώλεια βάρους. Η επίδραση των συμπληρωμάτων χρωμίου στο σωματικό βάρος και σωματική σύσταση είναι υπό αμφισβήτηση λόγω του μικρού αριθμού δείγματος και του μικρού χρονικού διαστήματος παρακολούθησης των έως τώρα  μελετών.
Πράσινο Τσάι (Green Tea)
Το πράσινο τσάι έχει συνδεθεί με πολλά ευεργετικά οφέλη για την υγεία και αυτά οφείλονται κυρίως στην δράση των κατεχίνων που περιέχει. Εκτός από την αντιοξειδωτική τους ικανότητα να δεσμεύουν ελεύθερες ρίζες, οι κατεχίνες έχουν δραστηριότητα άξια ενδιαφέροντος και στον έλεγχο βάρους. Πρόσφατες μελέτες έδειξαν ότι η συστηματική κατανάλωση πράσινου τσαγιού μπορεί να αυξήσει το μεταβολικό ρυθμό (θερμογένεση) και την οξείδωση λιπών. (Murase et al., 2006). Επίσης έδειξαν μπορεί να περιορίσει με επιτυχία την επανάκτηση βάρους μετά από μια δίαιτα.( Kovacs et al., 2004, Westerterp - Plantega et al., 2005).
Εφέδρα ή Ma Huang (Ephedra)
Γνωστή και ως Ma Huang η εφέδρα είναι θάμνος (Ephedra sinica) που εκφύεται στις περιοχές της Ασίας και χρησιμοποιείται ως «φυσικό φάρμακο» εδώ και χιλιάδες χρόνια από διάφορους πολιτισμούς με άγνοια ως προς την τοξικότητα και τις παρενέργειες της . Η εφεδρίνη το κύριο συστατικό, του φυτού ενισχύει την παραγωγή νοραδρεναλίνης στον εγκέφαλο  με αποτέλεσμα να διεγείρει το κεντρικό συμπαθητικό νευρικό σύστημα. Εξαιτίας της επίδρασης που έχει στο νευρικό σύστημα, ή εφέδρα χρησιμοποιείται σαν συστατικό πολλών προϊόντων αδυνατίσματος ή εργογόνων βοηθημάτων . Το φυτό αναφέρεται ότι αυξάνει το μεταβολικό ρυθμό καθώς και την οξείδωση του λίπους.(Burnham 2003) Επίσης διενεργεί και σαν ανορεκτικός παράγοντας επηρεάζοντας το κέντρο του κορεσμού στον υποθάλαμο.( Astrup 1993). Βιβλιογραφική έρευνα σε 44 κλινικές μελέτες έδειξε ότι η απώλεια βάρους από την χρήση της ήταν 2 κιλά/μήνα παραπάνω από αυτής των placebo. Και εδώ όμως τίθεται σε αμφισβήτηση ή επίδραση της στην απώλεια βάρους καθώς καμία μελέτη δεν εξέτασε τα αποτελέσματα σε βάθος χρόνου (μεγαλύτερη σε διάρκεια: 6 μήνες) (Skakelle 2003).Αν και αρκετές μελέτες έχουν δείξει ότι μπορεί να προκαλέσει μέτρια απώλεια βάρους η χρήση της απαγορεύτηκε στην Αμερική τον Απρίλιο του 2004 για λόγους ασφάλειας του κοινού. Ιδιαίτερη προσοχή θα πρέπει να δοθεί στην χορήγηση της εφέδρας καθώς πολλές παρενέργειες έχουν αναφερθεί από την χρήση της, όπως γενική ατονία, ναυτία, έμετοι, υψηλή πίεση, καρδιακή παθήσεις, νευρολογικές παθήσεις ακόμη και θάνατος. (Skakelle 2003).
Ιχθυέλαια (ω-3 λιπαρά οξέα)
Τα ω-3 λιπαρά οξέα έχουν βρεθεί ότι βοηθούν στη εξισορρόπηση των επιπέδων γλυκόζης στο αίμα και στην ρύθμισή της όρεξης. Επίσης πρόσφατες έρευνες έχουν δείξει ότι κατανάλωση ω-3 λιπαρών οξέων βοηθούν στην απώλεια βάρους αλλά και διατήρηση της απώλειας αυτής σε βάθος χρόνου. (Nettelton and Katz 2004)
Βιταμίνη Β6
Η βιταμίνη Β6 γνωστή και ως πυριδοξίνη, είναι μια υδατοδιαλυτή βιταμίνη και έχει έξι μορφές από τις οποίες το υδροχλωρίδιο της πυριδοξίνης είναι η βασική μορφή που χρησιμοποιείται στα διατροφικά συμπληρώματα. Η βιταμίνη Β6 εμπλέκεται στο μεταβολισμό των προτεινών, λιπών και στην νεογλυκογένεση. Επίσης είναι ένα σημαντικό συνένζυμο στην βιοσύνθεση των νευροδιαβιβαστών ντοπαμίνης και σεροτονίνης. (Gerster 1996) Η έκκριση της τελευταίας επιφέρει ψυχική ευεξία και το αίσθημα της πληρότητας στον ανθρώπινο οργανισμό βοηθώντας τον έτσι στον έλεγχο βάρους.
Αγκινάρα (Artichoke)
Η αγκινάρα χρησιμοποιείται εδώ και χιλιάδες χρόνια σαν φάρμακο στην Ευρώπη και κυρίως στην αρχαία Ελλάδα και Ρώμη.  Εκχυλίσματα αγκινάρας αποτελούν συστατικά διατροφικών συμπληρωμάτων καθώς μπορούν να βοηθήσουν στη διαχείριση βάρους. Η διουρητική της δράση  επιφέρει εξισορρόπηση στα υγρά του σώματος και ανακουφίζει όσους ταλαιπωρούνται από κατακράτηση υγρών.(Saenz et al 2002) Έρευνες έχουν δείξει ότι η κατανάλωση αγκινάρας αυξάνει τις εκκρίσεις της χολής και μπορεί να αντιμετωπίσει αποτελεσματικά την δυσπεψία.(Holtman et al ., 2003)
Κακάο (Theobroma Cacao)
Το κακάο είναι δένδρο το όποιο φύεται στο Μέξικο και στην Κεντρική Αμερική και παρότι  χρησιμοποιείται περισσότερο ως άρτυμα έχει και θεραπευτικές ιδιότητες ως διεγερτικό του νευρικού συστήματος. Η διέγερση αυτή του νευρικού συστήματος επιφέρει και μια μικρή αύξηση του μεταβολικού ρυθμού και για αυτό εμπεριέχεται σε ορισμένα διατροφικά συμπληρώματα. Το φυτό αυτό μπορεί να χρησιμοποιηθεί και ως διουρητικό για πιθανή κατακράτηση υγρών.(Βοτανοθεραπεία)
Μάραθος (Foeniculum vulgare)
Ο μάραθος είναι ένα αρωματικό φυτό το οποίο καλλιεργείται κυρίως σε εύκρατες περιοχές. Οι σπόροι του μάραθου μπορούν να ρυθμίσουν την χώνεψη και μειώνουν το φούσκωμα της κοιλιάς ανακουφίζοντας από τυμπανισμούς.(Ηerbs and natural supplements)
Centella Asiatica (Gotu Cola)
To centella asiatica είναι ιθαγενές φυτό της Ινδίας και αποτελεί ένα πανάρχαιο γιατρικό που αυτήν την εποχή χρησιμοποιείται εκτεταμένα στην δύση. Το Gotu Cola έχει φανεί από έρευνες ότι βοηθάει να ελαττωθούν τα επίπεδα σακχάρου στο αίμα. Επίσης έχει βρεθεί ότι βοηθάει στην αντιμετώπιση της δυσπεψίας και της κακής φλεβικής κυκλοφορίας. Τέλος, ορισμένες μελέτες υποδεικνύουν ότι η θετική του επίδραση στο φλεβική κυκλοφορία σε συνδυασμό με την διουρητική του δράση συμβάλουν στην μείωση της κυτταρίτιδας.(Handbook of medicinal herbs)
Καρνιτίνη (L-Carnitine)
Η καρνιτίνη είναι δημοφιλές συστατικό πολλών διατροφικών σκευασμάτων με σκοπό την απώλεια βάρους. Αποτελεί παράγωγό ενός αμινοξέως και βρίσκεται σχεδόν σε όλα τα κύτταρα του σώματος. Η καρνιτίνη παίζει πολύ σημαντικό ρόλο στην παραγωγή ενέργειας. Μεταφέρει λιπαρά οξέα μακράς αλύσου στα μιτοχόνδρια ώστε να οξειδωθούν και να παράγουν ενέργεια. Κλινικές μελέτες μέχρι σήμερα δείχνουν ότι η χορήγηση καρνιτίνης σε ένα άτομο που παράγει ικανοποιητικές ποσότητες ενδογενώς δεν επιφέρουν καμία μεταβολή στο σωματικό του βάρος η στην σωματική του σύσταση.(Rebouche .,1999)
Συμπερασματικά, λόγω της πληθώρας των διατροφικών συμπληρωμάτων που έχουν κατακλείσει την αγορά, με σκοπό την απώλεια βάρους, ο καταναλωτής χρειάζεται να επιστήσει την απαραίτητη προσοχή και επαγρύπνηση όσον αφορά την ασφάλεια και αποτελεσματικότητα τους και να συμβουλεύεται πάντα κάποιον ειδικό πριν την χρήση τους. Τέλος, αναγκαίο είναι να επισημανθεί ότι κανένα συμπλήρωμα διατροφής δεν μπορεί από μόνο του να επιφέρει μεγάλη και μακροχρόνια απώλεια βάρους παρά μόνο σε συνδυασμό με μια  ισορροπημένη και υγιεινή διατροφή.

 Συντάκτης: Κάλφας Ιωάννης M.Sc. (Κλινικός Διατροφολόγος- Διαιτολόγος)

Πηγές

• 1. Astrup A, Toubro S, Christensen NJ, Quaade F: Pharmacology of thermogenic drugs. American Journal of Clinical Nutrition 55:246S-248S, 1993
• 2. Barbagallo CM, Cavera G, Sapienza M, Noto D, Cefalu AB, Pagano M, et al. Prevalence of overweight and obesity in a rural southern Italy population and relationships with total and cardiovascular mortality: the Ventimiglia di Sicilia project. International Journal of Obesity and Related Metabolic Disorders 2001;25:185-90
• 3. Burnham TH, Novak KK, Bell WI, eds.: Ephedrine. In: Drug Facts and Comparisons, 57th edition. St. Louis: Facts and Comparisons, 2003
• 4. Gerster H. The importance of vitamin B6 tor development of the infant: Human medical and animal experiment studies. Emahrungswiss 33.4 (1096): 309-17. 
• 5. Handbook of medicinal herbs second edition. James A. Duke 2002
• 6. Ηerbs and natural supplements: an evidence based guide. Second Edition. Leslie Braun, Marc Cohen 
• 7. Holtmann G et al. Efficacy of artichoke leaf extract in the treatment of patients with functional dyspepsia: a sis-week placebo-controlled, double-blind, multicentre trial. Aliment Pharmacol Ther IS (2003): 1099-105.
• 8. Kovacs EM, Lejeune MP, Nijs I, Westerterp-Plantenga MS.
  Effects of green tea on weight maintenance after body-weight loss.
  Br J Nutr. 2004 Mar;91(3):431-7.
• 9. Murase T et al. "Beneficial effects of tea catechins on diet-induced obesity: stimulation of lipid catabolism in the liver. Int J Obes Relat Metab Disord. 26, 11:1459-64, 2002.
• 10. Nettleton JA, Katz R. n-3 long-chain polyunsaturated fatty acids in type 2 diabetes: A review. J Am Diet Assoc 105.3 12005): 423-40. 
• 11. Pittler 2004 Dietary supplements for body-weight reduction: a systematic Review Am J Clin Nutr 2004;79:529 -36. 
• 12. Pittler MH, Stevinson C, Ernst E. Chromium picolinate for reducing body weight: meta-analysis of randomized trials. Int J Obes Relat Metab Disord 2003;27:522-9.
• 13. Rebouche CJ. Carnitine. In: Modern Nutrition in Health and Disease, 9th Edition (edited by Shils ME, Olson JA, Shike M, Ross, AC). Lippincott Williams and Wilkins, New York, 1999, pp. 505-12.
• 14. Saenz RT et al. Choleretic activity and biliary elimination of lipids and bile acids induced by an artichoke leaf extract in rats. Phytomedicine 9 (2002): 6S7-93.
• 15.  Shekelle PG, Hardy ML, Morton SC, et al.: Efficacy and safety of ephedra and ephedrine for weight loss and athletic performance. A meta-analysis. JAMA 289:1537-1545, 2003.
• 16. Vincent JB. The potential value and toxicity of chromium picolinate as a nutritional supplement, weight loss agent and muscle development agent. Sports Med 2003;33:213-30.
• 17. Westerterp-Plantenga MS, Lejeune MP, Kovacs EM.
  Body weight loss and weight maintenance in relation to habitual caffeine
  intake and green tea supplementation.
  Obes Res 2005 Jul;13(7):1195-204.
  PMID: 16076989
• 18. World Health Organisation (WHO). Obesity: Preventing and managing the Global Epidemic - Report of a WHO Consultation on Obesity, 3-5 June 1997, Geneva, WHO/NUT/NCD/98.1
• 19. Βοτανοθεραπεία Μεγάλη Εγκυκλοπαίδεια θεραπευτικών φυτών. Chevallier Andrew